Rockanje in oorlogstijd

2000

Op 9 maart schrijft het bestuur van de Historische Vereniging Westelijk Voorne (HVWV) een brief aan de gemeente met het verzoek de begraafplaats op de gemeentelijke monumentenlijst te zetten.

Op 22 mei laten Burgemeester en Wethouders per brief weten niet op het verzoek in te gaan. Zij beroepen zich op het oordeel van Gedeputeerde Staten in een brief van 21 juli 1999, waarin Gedeputeerde Staten uitleggen waarom de begraafplaats niet voor een plaats op de rijksmonumentenlijst in aanmerking komt. Burgemeesters en Wethouders citeren Gedeputeerde Staten: “De begraafplaats wordt gekenmerkt door een zeer eenvoudige aanleg met voornamelijk rechthoekige perken. De beplanting is niet bijzonder en verleent de begraafplaats weinig meerwaarde. Er zijn nauwelijks vermeldenswaardige of bijzondere graftekens- of monumenten die als object van meer dan lokale betekenis zijn.” Burgemeesters en Wethouders nemen dit besluit zonder de Monumentencommissie te raadplegen.

2002

Op 1 februari bericht het Rotterdams Dagblad: ‘Oude begraafplaats geen monument’. Wat is er gebeurd? VVD’er Joop van Nugteren heeft voorgesteld om de begraafplaats op de gemeentelijke monumentenlijst te zetten, maar burgemeester Henk Krijgsman reageert negatief: ‘Deze begraafplaats is niet zodanig belangrijk dat het zich leent als monument.’

In juli verschijnt er een artikel van Elbert van Soest in Struinen, waarin hij pleit voor het behoud van de begraafplaats als belangrijk onderdeel van het culturele erfgoed van Rockanje. Hij en Nelly de Man-Schipper, leden van de HVWV, bekommeren zich al jarenlang om het lot van de oude begraafplaats.

2003

In januari gaat er binnen de HVWV, als onderdeel van de Commissie Historisch Onderzoek, een werkgroep aan de slag die zich richt op het onderzoek van Maria Rust – met als doel een boek over de begraafplaats uit te geven. Een restauratie is nog niet in beeld. Leden van de werkgroep: Arie Dijkman, Korrie Korevaart, Ben Langendoen en Nelly de Man-Schipper.

In november stuurt de werkgroep de gemeente een brief met het verzoek om hulp bij de inventarisatie van de begraafplaats, waarvoor inzage in de administratie nodig is. De administratie is immers niet openbaar volgens de Wet op de Lijkbezorging.

De gemeente zorgt er overigens voor dat de begraafplaatjes er netjes bij ligt: er wordt onkruid gewied, de stenen worden jaarlijks met een anti-algenmiddel bespoten, bomen en struiken worden gesnoeid. En kapotte stenen worden opgeruimd en definitief vernietigd als de nabestaanden binnen twee jaar niets van zich laten horen.

2004

Op 17 maart: de gemeente geeft de werkgroep toestemming om met de inventarisatie te beginnen. De gemeentelijke administratie van de begraafplaatsen zal in de komende jaren gedigitaliseerd worden; die mag de werkgroep nu niet gebruiken. In plaats daarvan stelt de gemeente de werkgroep een kopie van het handgeschreven register uit de jaren 1927-1945 beschikbaar, tegen kopieerkosten. Dit register werd destijds bijgehouden door gemeentewerkman Klaas Schipper Wz.

Op 13 april interviewen leden van de werkgroep Maria Rust drager Piet Snoeij, en later nog gemeentewerkman Piet Hoogenboom, aannemer Jaap van Kempen en anderen – om meer te weten te komen over de geschiedenis van de begraafplaats.

Op 27 april besluit het college van Burgemeester en Wethouders Maria Rust alsnog op de gemeentelijke monumentenlijst te plaatsen. Dat gebeurt per 1 mei.

2005

Op 10 februari vindt de eerste vergadering van de werkgroep Maria Rust plaats, los van de Commissie Historisch Onderzoek.

Nog in februari brengt de werkgroep het bestuur van de HVWV op de hoogte van haar plannen. Er zal in 2008 een boek uitkomen. Onder de voorgenomen werkzaamheden vallen: ‘bezoeken aan Streekarchief, interviews oud-medewerkers van de begraafplaats, predikanten, etc. Plattegronden maken, matrixoverzichten maken, fotograferen, etc.’

In maart gaat de gemeenteraad akkoord met het ontwerpbestemmingsplan Raadhuislaan/ Dwarsweg in Rockanje. Dat betekent het groene licht voor de bouw van het appartementencomplex Stuifakkers, de huidige buren van Maria Rust.

2006

In maart vult Jaap van der Veld de eerste Excellijsten met de gegevens uit de bewaard gebleven begraafboeken. Hij en Meta Snijders worden lid van de werkgroep in reactie op een opgroep in de plaatselijke kranten.

In het voorjaar begint Arie Dijkman met het fotograferen van de grafstenen. In juli heeft hij al 200 foto’s gemaakt; totaal worden het er 800. Arie overlijdt op 29 maart 2007.

Op 9 mei vindt er een eerste gesprek van de werkgroep met de gemeente plaats, in aanwezigheid van landschapsarchitecte Ada Wille. Dit gebeurt ter voorbereiding van een eventuele opdracht aan haar om een beleidsplan te schrijven met een visie op het behoud van Maria Rust, zowel wat grafmonumenten als beplanting aangaat.

In mei beginnen Betsie Booij en Nely Groeneveld met de inventarisatie van de grafstenen: ze noteren systematisch de belangrijkste kenmerken per grafsteen op een kaart (inclusief het verval en de beschadigingen), om de beginsituatie vast te leggen.

In juni stelt de werkgroep aan de gemeente voor Ada Wille een beleidsplan te laten schrijven. Een concept van het beleidsplan ligt al in deze maand op tafel. De werkgroep praat mee over de inhoud.

Op 1 september komt de eerste particuliere gift bij de werkgroep binnen: Arie Beijer brengt per fiets 100 euro, met de vraag of de werkgroep daarvoor het graf van zijn grootouders wil opknappen.

Op 30 september doen enkele leden van de werkgroep in Roosendaal mee aan een cursus over het restaureren van grafmonumenten, georganiseerd door vereniging Terebinth, vereniging voor funeraire cultuur.

Op 27 november volgt een tweede overleg met de wethouder. De gemeente is er dan nog op tegen om grafstenen te handhaven waarvoor niet door de nabestaanden wordt betaald.

Op 19 december kondigen Burgemeester en Wethouders per brief aan dat Ada Wille de opdracht krijgt een beleidsplan op te stellen. In dezelfde brief beloven ze dat ‘stenen, waarvoor geen grafrechten en onderhoudskosten meer worden betaald, niet zullen worden verwijderd.’

De werkgroep overweegt een aparte stichting tot behoud van Maria Rust op te richten. Dat gebeurt uiteindelijk niet: HVWV-voorzitter Leen Klootwijk weet de werkgroep onder de paraplu van de vereniging te houden. De HVWV stelt later een aparte bankrekening voor Maria Rust in, met het oog op toekomstige donaties en subsidies voor de instandhouding van de begraafplaats.

2007

Op 3 maart herdenken ongeveer veertig nakomelingen van de zeeloods Johannes Bronder de ramp met de veerboot Berlin op 21 februari 1907. Het grafmonument van Bronder is door zijn familie opgeknapt. Johannes Bronder kwam om bij de ramp en werd begraven op Maria Rust.

Meta Snijders publiceert een artikel over Bronder in Struinen, ‘De ondergang van de ‘Berlin’ 100 jaar geleden’.

Op 26 april wordt de website van de werkgroep gelanceerd tijdens de algemene ledenvergadering van de HVWV in de Welkomkerk, met lezingen van drie werkgroepsleden  en vergezeld door een fototentoonstelling.

Vanaf mei meten Dirk Klok en Ditje Huysman alles op Maria Rust zorgvuldig op: Dirk maakt een plattegrond, Jaap zet alles op de website en reconstrueert later ook graven en paden die niet meer te zien zijn.

Op 29 november inventariseert de werkgroep de problemen per graf. De werkgroep gaat zich definitief ook bezighouden met de restauratie van de grafstenen.

In december doet de werkgroep de eerste (mislukte) poging tot fondsenwerving via de kerstactie van de Business Club Westvoorne.

2008

In de jaren 2008-2010 verschijnen er vijf afleveringen van de rubriek ‘Op zoek naar de mens achter de steen’ in Struinen, in een poging lezers in te schakelen bij het onderzoek van de begraafplaats. Dat levert veel informatie van lezers van Struinen op.

Op 19 maart is het beleidsplan gereed. De geraamde uitvoeringskosten van de restauratie van de grafmonumenten en het herstel van paden en beplanting worden begroot op ruim 82.500 euro. De gemeente, eigenaar van de begraafplaats, heeft dan al 13.612 euro toegezegd.

In april verschijnt de eerste ansicht van Maria Rust van de serie ansichten die de werkgroep gaat uitgeven. Twee jaar later levert fotograaf Jos Uijtdehaage de foto voor de volgende ansicht. Ook Cees Naaktgeboren maakt veel foto’s van de begraafplaats, tijdens de bouw van Stuifakkers.

Op 20 mei 2008 gaat het eerste persbericht de deur uit, over het gereedkomen van het beleidsplan. Tot en met november 2013 volgen er nog twintig berichten, die zorgen voor de nodige aandacht voor Maria Rust in de regionale pers.

Op 19 juni is de eerste ‘poetsdag’: vanaf dat moment zijn er een dag per week leden van de werkgroep op de begraafplaats om plantjes te verzorgen, bezoekers rond te leiden, grafstenen schoon te maken, letters te zwarten, etc.

Op 3 juli is er een eerste overleg van de nieuw ingestelde projectgroep: vertegenwoordigers van de gemeente en van de werkgroep zullen tot eind 2013 samen ruim vijftien keer vergaderen.

In de zomer zorgt de gemeente ervoor dat er op Maria Rust een informatiebord wordt neergezet, en twee banken. In de bomen komen vijf luxueuze vogelnestkastjes, uitgevoerd in de kleuren groen met geel.

In de notulen van de vergadering van 10 juli van de commissie Historisch Onderzoek van de HVWV staat intussen niet voor niets: ‘Het project Maria Rust bestaat uit 3 projecten. De inventarisatie, de begraafplaats zelf en de publicatie.’

Op 19 juli komen Hester van der Hoorn en Wim Vlaanderen (van Terebinth, vereniging voor funeraire cultuur) een kijkje nemen op Maria Rust, ook om adviezen te geven.

Drie bedrijven brengen in 2007 en 2008 een offerte uit voor de restauratie van de grafstenen. De gemeente gunt het werk aan BamBam Restauratiesteenhouwers uit Leiden.

Op 5 november komt steenhouwer Marc de Groot langs bij de projectgroep om zijn plan toe te lichten.

In het najaar gaat de werkgroep aan de slag met de fondsenwerving voor de restauratiekosten. Resultaat: 5.000 euro van het DeltaPORT Donatiefonds (inclusief de bijdrage van DPD Adviescommissie Westvoorne); 5.000 euro van de Stichting Humanitas; 3.375 euro van de Stichting Zuster Fonds; 3.000 euro van de Stichting Jurriaanse; 2.500 euro van het Dela Fonds; 2.500 euro van de Catharina Stichting; 1.250 euro van de Stichting Elise Mathilde Fonds: 1.250. Via een Europese subsidieregeling (Leader Plus) komt er op 10 oktober 2010 nog 13.612 euro binnen. Ook het Shell Vrijwilligers Fonds draagt nog 300 euro bij, evenals de Rabobank (600 euro voor de restauratie van het graf van Maria Juliana Stolk, in 2011).

Op 13 september doet Maria Rust voor de eerste keer mee aan de Open Monumentendag. Jaap van der Veld houdt een presentatie over de website (in het baarhuisje en ook in De Duinhuisjes). Er komen ongeveer 50 bezoekers, die een rondwandeling maken over de begraafplaats en informatie krijgen van de werkgroepsleden. Maria Rust doet voortaan elk jaar mee met de Open Monumentendag en verwerft een plaats op de website van Open Monumentendag en op de Monumentenkaart van Voorne In Alle Staten.

In september stuurt de gemeente een brief aan de nabestaanden of rechthebbenden om bekend te maken wat er op de begraafplaats gaat gebeuren: men kan binnen twee maanden bezwaar maken, maar men mag zich ook als contactpersoon aanmelden; wie zelf niet in staat is om voor het onderhoud van de graven te zorgen, kan hulp van de werkgroep vragen. De bekendmaking over de restauratie verschijnt op de gemeentepagina van de Westvoornse Courant: tot 1 januari kunnen mensen bezwaar maken tegen het opknappen van graven. Niemand maakt bezwaar.

2009

In januari worden de archiefstukken over Maria Rust in het Streekarchief gekopieerd.

Op 26 februari is er overleg op het gemeentehuis met burgemeester De Jong en wethouder Van Lith over het vervolg van de plannen.

Op 16 april organiseert ROCKANJE LIVE! een tentfeest. Tijdens deze Comedy Night kunnen organisaties en bedrijven een VIP-tafel reserveren. Met de opbrengst van enkele tafels sponsort ROCKANJE LIVE! de restauratie van Maria Rust (600 euro).

In mei komt er een toilet in het baarhuisje, dat de werkgroepsleden voortaan ‘het schuilhuis’ noemen.

Vanaf deze zomer sponsort Tuincentrum Torreman de beplanting op de graven. Atelma van Strien komt de werkgroep versterken en verft de letters van talloze grafstenen. Cees Barendregt neemt de moeilijke opknapklus van drie zwaar aangetaste stenen op zich en brengt die tot een goed einde.

2010

In januari de trotseren de werkgroepsleden sneeuw en ijs: ze bezorgen huis-aan-huis 2600 brieven met informatie over Maria Rust. De vraag is of mensen de restauratie financieel willen steunen. Resultaat: 87 giften, van 3 tot 1.500 euro, totaal ruim 3.000 euro. De gulle gevers komen uit Rockanje, maar ook inwoners van Tinte, Oostvoorne en Hellevoetsluis dragen een steentje bij.

Op 18 februari presenteert Piet Kranendonk in het streekarchief te Brielle zijn inventarisatie van de graven op de oude begraafplaats rond de Nederlands-Hervormde kerk in Abbenbroek. Hij begon aan dit werk onder inspiratie van de werkgroep Maria Rust.

Op 24 februari komt steenhouwer Marc de Groot langs om met de werkgroepsleden over de restauratie van de grafstenen te praten.

Op 4 mei besteedt de werkgroep bij de Dodenherdenking aandacht aan de oorlogsslachtoffers die op Maria Rust begraven liggen, ook via het Weekblad Westvoorne en extra informatie op de website. Naast de gefusilleerden en de geallieerde militairen liggen er immers ook andere oorlogsslachtoffers begraven, zoals de schoolmeisjes Maria Juliana Stolk en Maaike van Rietschoten, en BS’er Cornelis Vijfvinkel.

In mei begint de gemeente, op voorstel van de werkgroep, aan het afgraven van de schelpenlaag op de paden, die te hoog is geworden in de loop der tijden. Door de hoge paden en de slechte waterafvoer staan er regelmatig graven onder water. Er worden in de paden ook drainagebuizen gelegd.

In de zomer werkt ook dominee Wim van Boeijen mee aan het opknappen van de grafstenen. Helaas wordt hij in 2011 elders beroepen. Piet van de Velde fietst vanaf deze zomer op en neer uit Hellevoetsluis om wekelijks grafstenen te komen verven. Ook Jaap Snoeij werkt vanaf dit seizoen mee: schoonmaken van grind, planten van groen, stellen van graven – niets is hem te veel.

Op 8 november tekenen wethouder Nico Groenewegen en Jan Timmerman als vice-voorzitter van de HVWV de samenwerkingsovereenkomst inzake Maria Rust.

Op 23 november zegt de gemeenteraad 45.000 euro als investeringskrediet toe voor de restauratie van Maria Rust.

In december gaan de steenhouwers aan het werk. Om te beginnen vervoeren ze ruim dertig kapotte grafstenen naar hun Leidse werkplaats, om die daar te restaureren.

 2011

Op 1 maart maakt TV Rijnmond opnames van de restauratie op de begraafplaats (zie: http://www.rijnmond.nl/nieuws/03-03-2011/begraafplaats-maria-rust-krijgt-een-opknapbeurt).

Al op 7 april vindt de oplevering van het restauratiewerk plaats. Monumentenwacht Leo Bredie, via het Erfgoedhuis in Delft, doet de eindinspectie.

De totale kosten van de restauratie bedragen 54.849,- euro, plus 7.950 euro (excl. btw) voor het meerwerk.

In mei biedt oud-gemeenteschilder Herman Manintveld zijn diensten aan: hij doet voortaan het moeilijkste verfwerk. Ook Tania Plooster en Nelly de Leeuw van Weenen helpen geregeld mee. Dankzij Andries Hokke en zijn moeder komen er ruim twintig prachtige hortensiastruiken op de graven te staan.

Op 20 juli brengt Leon Bok, van Terebinth, een fiks aantal tweedehandskettingen, waarmee onvolledige kettingen op de graven kunnen worden aangevuld. Wat er dan nog aan haken en ogen te kort is, wordt besteld bij het bedrijf  Sillen & Co in Swalmen, dat dezelfde modellen (aluminimum)kettingen nog steeds kan leveren.

Op 30 september is er een Open Middag, ter afronding van de restauratie van de grafmonumenten,  met presentaties van landschapsarchitecte Ada Wille, steenhouwer Steven Janse en Jaap van der Veld.

2012

In maart publiceert Leon Bok in Struinen een artikel over het materiaalgebruik op Maria Rust: waar zijn de graven van gemaakt? Zijn er modes en trends te onderscheiden? Wat zijn de bijzondere grafstenen?

In februari wordt het groen flink aangepakt. De gemeente heeft geld gereserveerd om de zieke coniferenhaag te vervangen door een nieuwe beukenhaag. Zieke en dode bomen worden opgeruimd en alles wordt stevig gesnoeid, met name de taxusbomen achterin.

Op 25 maart komt Ada Wille met een beplantingsvoorstel. Na overleg met haar wordt aan enkele bedrijven om een offerte gevraagd voor de uitvoering van de beplanting.

Op 24 april zet de familie het elders bewaard gebleven grafsteentje van Elisabeth Maatje Poldervaart weer terug op de begraafplaats.

Op 24 mei overhandigt KICI aan wethouder Van Lith een donatie van 1.000 euro voor de werkgroep, als bijdrage in de bekostiging van de nieuwe beplanting.

In augustus komt het kwekersbedrijf Griffioen in Wassenaar met een compleet plan (inclusief uitvoering en toekomstig onderhoud) dat 26.698,70 euro zal kosten. In het definitieve beplantingsschema worden commentaar en suggesties van de werkgroep verwerkt. De werkgroep zorgt voor de betaling van de ontwerpkosten van het beplantingsplan, 1.389,- euro.

In september dient de werkgroep nog een subsidieaanvraag in voor de beplanting, via het landelijke project Groen Dichterbij. De subsidieaanvraag wordt afgewezen, maar op 24 september blijkt dat de gemeente kans ziet de beplanting bijna geheel zelf te financieren.

In oktober en november worden de planten erin gezet, na een stevige grondverbetering. De grafsteen van Jan Noordermeer wordt hierbij beschadigd, maar de steenhouwers zorgen voor een vlekkeloze reparatie en de steen wordt op 23 november teruggezet.

Op 19 oktober wordt Nelly de Man-Schipper Vrijwilliger van de Maand. Dezelfde eer valt Jaap van der Veld te beurt, op 14 februari 2013.

Op 23 november vindt de feestelijke afsluiting plaats van de tweede fase van de restauratie, de vernieuwing van de beplanting. Hans van Lith, namens de gemeente, en Korrie Korevaart, namens de werkgroep, planten de laatste nieuwe boom, een amberboom. Ook de kip van Maria Rust is aanwezig. Daarna houdt Bert Griffioen in de Stuifakkers een presentatie over opzet en onderhoud van de nieuwe beplanting.

In dit jaar doet de gemeente de HVWV het voorstel het beheer van de begraafplaats over te nemen. Bestuur en werkgroep wijzen dit voorstel af.

 Zo heeft de werkgroep, in samenwerking met de gemeente en de HVWV, in 2012 bereikt wat de burgemeester van Rockanje volgens de Nieuwe Brielsche Courant al in 1946 voorspelde: ‘In de gemeenteraad van dinsdag 23 juli werd door de burgemeester terloops gezegd dat de begraafplaats in de toekomst als plantsoen zal worden gebruikt en zo ter verfraaiing van de gemeente zal dienen.’